Sürdürülmesinin imkansız hale gelmesi sonucu taraflara belirli veya belirsiz süreli olmasına bakılmaksızın İş Sözleşmelerinin derhal feshetmeleri bozucu yenilik doğuran bir hakkı ifade etmektedir.İşveren için haklı nedenle fesih hakkı doğduğunda, iş sözleşmesi kendiliğinden sona ermemektedir.İşveren bu hakkı kullanmak istediğinde 4857 Sayılı Yasa'nın 19.maddesi uyarınca fesih bildirimini yazılı olarak ve fesih sebebini bildirmek zorundadır.Ayrıca Fesih sebebi yazılı bildirimde gösterilen nedenlerden oluşacaktır.Daha sonra fesih sebebi değiştirilemez.
İşçilere haklı nedenle derhal fesih hakkı veren 4857 Sayılı Yasa'nın 24.madde hükümlerinde olduğu gibi, işverenin de derhal fesih hakkı 25.madde hükümlerinde öngörülmüştür.
Madde hükmü 'Sağlık Sebepleri','Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve benzerleri' ve 'Zorlayıcı Sebepler' olmak üzere üç bent ve kendi içinde birden çok fıkradan ibaret bulunmaktadır.
'Sağlık Sebepleri' ;
a-İşçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yaşayışından yahut içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa veya sakatlığa uğraması halinde bu sebeple doğacak devamsızlığın ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi işverene haklı nedenle derhal fesih hakkı vermektedir.
İşçinin kastından doğan hastalık veya sakatlık durumu bilerek ve isteyerek gerçekleşmesidir.Ayrıca işçinin yaşayış biçimi de çalışmasını engelleyecek bir hastalığa yol açabilir.Derli toplu olmayan yaşayışı gece hayatı,içki düşkünlüğü gibi..
Bu nedenlerden birisi ile işçinin iş sözleşmesinin sona erdirilmesi yeterli bulunmamaktadır.Derli toplu olmayan yaşayış veya içkiye düşkünlük bir hastalığa veya sakatlığa yol açmış olmalıdır.Sonuçta işçinin işe devamsızlığın ardı ardına üç işgünü veya beş iş gününden fazla sürmüş olmasının birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir.Burada bir aylık süre ile iş günü sürelerinin nasıl belirleneceği konusu önemli olacaktır.Devamsızlığa esas tutulacak günler işgünleri olup tatil günleri sayılmamaktadır. Aylık süre ise, işe gidemediği günden itibaren başlayan bir aylık süredir.
b İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması durumunda da işverenin bildirimsiz fesih hakkı bulunmaktadır.Bu fıkra hükmü ile doğacak fesih hakkı için,işçinin hastalığının tedavi edilemeyecek durumda olması,çalışmasının sakıncalı olduğunun Sağlık Kurulunca tespiti gerekmektedir.
Madde hükmünün son fıkrasında da yukarıda 'a' fıkrasında belirtilen durumların dışında işçinin hastalık, kaza,doğum ve gebelik gibi hallerde işveren için bildirimsiz fesih hakkı bildirim sürelerini altı hafta aşmasından sonra doğar.Yasa Koyucu bu fıkra hükmü ile 'a' fıkrasında sayılan işçinin kastı,derli toplu olmayan yaşayışı veya içkiye düşkünlüğü nedenlerinin dışında kalan kusurlu ya da kusursuz tüm hastalık,,kaza ve gebelik hallerini birbirinden ayırmak istemiştir.Böylece 1475 Sayılı İş Yasa'sındaki işçinin 'kusuruna yükletilmeyen' durumlar hükmü isabetli bir anlayışla kaldırılmıştır.
İşverenin işçinin 'a' fıkrası dışında kalan nedenlerle hastalanması veya sakatlanması durumunda haklı nedenle fesih hakkı işçinin kıdem yılına göre doğan ihbar süresini, altı hafta aşmasından sonra doğacaktır.
Örneğin işçinin kıdemi 10 yıl olduğunda,ihbar süresi 4857 Sayılı Yasanın 17. maddesine göre 56 gündür.İşçinin hastalığı ve kaza sonrası tedavi süresi,ihbar süresini 6 hafta aşarsa işverenin derhal fesih hakkı söz konusudur.İşveren derhal fesih hakkını kullanmaz ise iş sözleşmesinin askı süresi devam edecektir.Bu süre işyerinde var ise Toplu iş sözleşmesince öngörülen ihbar süresine göre hesaplanacaktır. İşçi askı süresince işyerinden ücret isteyemez.
Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri
Madde hükmünün II.Bendine göre İşçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışları nedeniyle işverenin bildirim süresine uyulmadan derhal fesih hakkı doğmaktadır.
İşçinin iş sözleşmesi yapıldığı tarihte yapılacak işin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar kendisinde bulunmadığı halde varmış gibi gösterip gerçeğe aykırı bilgiler vererek işçinin işvereni yanıltması kurulan sözleşmenin derhal feshi için yeterli olacaktır.İşçinin işe başlar iken sabıka kaydı konusunda işvereni yanıltması gibi..
İşverene yahut aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler söylemesi veya davranışlarda bulunması yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı ihbar ve isnatlarda bulunduğunda işçinin iş sözleşmesi ihbarsız feshedilebilir.
İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması haklı fesih nedenidir.Cinsel taciz işyeri veya işyeri dışında dahi olsa işveren bildirimsiz fesih hakkını kullanabilir.
İşçinin sataşması ve sarhoşluğu ile ilgili hüküm Yasa'nın 84.maddesine yollamada bulunularak hükme bağlanmıştır.İşverenin kendisine veya aile bireylerinden birine yahut başka bir işçiye karşı sözle veya fiili sataşması durumunda işverence derhal fesih hakkı doğmaktadır.Yargıtay kararlarına göre sataşmanın işyeri içinde veya dışında meydana gelmesi önem arz etmemektedir.Olay nerede olursa olsun fesih hakkının doğumu için yeterli sayılmıştır.Örneğin kadın işçinin eşinin, işyerinde veya işyeri dışında, başka işçiye karşı sataşmada bulunması işyeri huzurunu kaçırması gibi
Ayrıca işçinin işyerine sarhoş veya uyuşturucu madde alarak gelmiş olması da hakli nedenle fesih hakkının doğması için yeterlidir.
İşçinin doğruluk ve bağlılığa Uymayan davranışları da haklı fesih nedeni sayılmaktadır.Fıkra hükmüne göre işverenin güvenini kötüye kullanmak hırsızlık yapmak işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi davranışları sadakat borcuna uymayan davranışlar olarak sayılmıştır.Yargı kararlarında iş süreleri içinde uyumak,puantaj cetvellerinde lehinde değişiklikler yapmak,işverene ait malzeme ve aletleri dışarı çıkarmak ve kullanmak,yetkisi olmadığı halde vizite kağıdı düzenlemek,raporlu olduğu sürede başka işyerinde çalışmak vb durumlar doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlar olarak kabul edilmiştir.
İşçinin işyerinde yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi durumunda haklı nedenle işverenin fesih hakkı doğmaktadır.Bu fıkra hükmünün uygulanabilmesi için suçun işyerinde işlenmesi,cezanın ertelenmemesi ve yedi günden fazla hapisle cezalandırılması gerekmektedir.
Uygulamada en çok karşılaşılan fesih yolu içinin işe gitmediği günlerle ilgili olaylarda karşılaşılmaktadır.İşçi işverenden izin aldığını iddia eder.Ancak işveren işçinin izin almadan ve haklı sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki iş günü işe gelmediği nedeniyle iş sözleşmesini sonlandırır.Yahut da bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü işe gelmeyen işçinin iş sözleşmesi bildirimsiz sona erdirilebilir.Başka bir durum bir ay içinde üç iş günü işe gelmeyen işçinin iş sözleşmesinin sona erdirilmesidir.İşçi işe gelememesinin haklı bir nedene dayandığını kanıtlamak durumundadır.Aksi halde işverenin fesih işlemi geçerli sayılır.
İşverenin işçinin yapmakla ödevli olduğu görevini hatırlattığı, başka deyişle uyarılara karşın yapmamakta devam etmesi durumunda da haklı nedenle bildirimsiz fesih hakkı doğmaktadır.
İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri,tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması hükmü ile de işverene haklı fesih hakkı tanınmıştır..Bu hükmün uygulanabilmesi için işçinin kusurlu davranması gerekmektedir.Yapmakla ödevli olduğu iş'te gerekli özeni göstermemesi fesih nedeni sayılmaktadır.
Zorlayıcı Sebepler
Yasa'nın 25.maddesinin III.Bendi uyarınca mücbir nedenle işçinin bir haftadan fazla süreyle çalışmaktan alıkoyan bir olayın ortaya çıkması sonucu, işveren iş sözleşmesini bildirimsiz feshedebilir.Zorlayıcı Sebep işçinin çevresinde meydana gelmesi gerekir.İşçinin kusuru olmaması gerekir.Sonuçta işçi iş görme borcunu yerine getirememiş olacaktır.Sel,deprem,Çığ düşmesi,hortum gibi doğal afetler işçinin işyerine gelmesini engelleyen olaylar olarak kabul edilmektedir.Zorlayıcı nedenle birlikte işçinin işe gidememesi bir haftadan fazla süreyle olması ve her iki durumun birlikte gerçekleşmesi hakkın doğumu için yeterli sayılmıştır.Bir haftalık sürede iş sözleşmesi askıdadır.
İşçinin Gözaltına Alınması veya Tutuklanması
Madde hükmünün IV.Bendi, işçinin gözaltına alınması veya tutuklanması nedeniyle devamsızlığın bildirim sürelerini aşması durumunda işverene haklı nedenle fesih yetkisi tanımaktadır.
Yargı kararlarına göre işçinin gözaltı veya tutuklanma nedeninin işyerinde veya işyeri dışında ortaya çıkan bir olaya bağlı olup olmaması fesih için önem arz etmemektedir.
Diğer Bireysel İş Yasaları
Diğer Bireysel İş Yasalarında İşverenin iş sözleşmesini bildirimsiz derhal fesih yetkisi 4857 Sayılı İş Yasasında olduğu gibi ayrıntılı ve açık hükümlerle düzenlenmemiştir.İncelenmeye çalışılan diğer konularda olduğu gibi yasal değişikliklerde Basın emekçileri ile Gemi Adamlarının hukuki durumları ile ilgili gereksinimleri karşılayıcı düzenlemelere gidilmediği görülmektedir.
Basın Mesleğinde çalışan işçilerle ilgili 5953 Sayılı Yasa'nın İşverenin bildirimsiz derhal fesih yetkisini öngören 11.maddenin 3. ve 4.fıkra hükümleri gazetecinin mevkutenin itibar ve şöhretine aykırı fiil ve hareketten söz edilmektedir.Bunun dışında olabilecek durumlar adeta görmezlikten gelinmiştir.
854 sayılı Deniz İş Yasası da 14. madde ile tutukluluk ve hapis cezası halinin önelsiz fesih hakkını tanıdığını öngörmektedir.Yine aynı madde hükmü işveren veya işveren vekiline karşı denizcilik kural ve geleneklerine aykırı davranıldığında bildirimsiz fesih yetkisinin kullanılabileceğini hükme bağlamıştır.
Çalışma Yaşamıyla ilgili Yasalarda tüm işçi ve işverenlerin hak ve yetkilerinin paralel hükümlerle düzenlenmesi dileğimizdir.
Sevgiyle, Sağlıklı Kalınız.
