Acheron Vadisinde devam eden kazılarda kemik parçaları bulundu. Kazılarda çıkanlar Roma döneminin öncesini işaret ediyor.
Kdz. Ereğli’nin taşı toprağı ve de özellikle de yer altından fışkıran tarihi altın. Bu büyük hazine ne kadar talan edilir ise etsin, geride kalanları bulup ortaya çıkarmak bile “Ereğli’nin altında tarihi hazine yatıyor” sözüne gerçeklik kazandırıyor. İlçenin Kırmacı (Kemer) Mahallesi yolu güzergahındaki Acheron Nekropol alanında dört yıldan bu yana devam eden arkeolojik kazılar da Romalılardan önceki medeniyetlerden günümüze kalan tarihi kalıntılar bulunuyor. En son olarak mezarlarda .bulunan kemik parçaları incelemeye gönderildi.
Acheron Nekropol Kazısı Bilimsel Danışmanı Dr. Güzin Bilir’i kazı çalışmaları sırasında ziyaret ederek “kolay gelsin hocam” dedik. Dr. Güzin Bilir bu alanın geçmiş yıllardan bu yana büyük bir ilgisizlik nedeniyle tam anlamıyla korunamadığını da belirtirken, demiryolu çalışmalarının Acheron Nekropol vadisinde büyük tahribat yaptığını .belirtti. Bulunan kemik parçalarının incelenmesinin ardından tam tarihin ve medeniyetlerinin bulunabileceğini de söyleyen Dr. Güzin Bilir ile yaptığımız söyleşi şöyle gerçekleşti:
- Hocam merhabalar, Karadeniz Ereğli Acheron Vadisindeyiz Kırmacı Yolu üzerindeki, baktık ki burada çalışmalar var. Uzun zamandır burada bakir halde kalan Akheron Vadisine bir ara belediye destekli yapıldı, bakanlık destekli yapıldı, yine baktık çalışmalar var, güzel bir hocamız var, dedik ki hocam siz kimsiniz biz sizi tanıyalım.
- Ben Arkeolog Dr. Güzin Bilir, Kültür Bakanlığı’nın izniyle ve Ereğli Müzesi Kazı Başkanlığında gerçekleştirilen Akheron Nekropol alanı kazı çalışmalarında Doç. Dr. Ahmet Bilir ve Dr. Güzin Bilir koordinatörlüğünde ekibimizle beraber burada kazı çalışmalarını gerçekleştiriyoruz. Akheron Vadisi’ndeki kazı çalışmalarının, dördüncü kaza sezonunu tamamlamak üzereyiz.
- Hocam burada bir şeyler çıkmış bakıyoruz kazma kürek var surlar var, duyduğumuza göre mezar çıkmış kemikler çıkmış.
- Şöyle anlatabilirim, günümüzde Zonguldak İli Karadeniz Ereğli İlçesinin modern yerleşim alanının altında kalmış Herakleia Pontika kentinin kuzey nekropolü olan Akheron Vadisi’nde arkeolojik kazı çalışmalarını gerçekleştiyoruz.
Alanda 1953 yılından 2009 yılı arasında Kandilli-Ereğli demiryolu hattı geçmiş bulunmaktadır. O yüzden çok fazla tahribat görmüş bir alandır. 2013 yılında Karadeniz Ereğli Müze Başkanlığı tarafından burada kısa süreli kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. 2021 yılından itibaren yine Karadeniz Ereğli Müze Başkanlığında bizlerin bilimsel koordinatörlüğünde kazı çalışmalarına başladık ve bu sene dördüncü sezonu yapmaktayız. Nekropol alanı nedir öncelikle onu tanımlamak gerekir. Antik çağda mezarlık alanlarına, ölüler ülkesi anlamına gelen “nekropol” denmektedir. Şu anda kazı çalışmalarını yaptığımız alanda Herakleia Pontika antik kentinin sur duvarı dışında bulunan kentin kuzey nekropol alanı Akheron Nekropolüdür. Bu zamana kadar yaptığımız çalışmalarda 5 tip mezar tipi ile karşılaştık. Erken klasik dönemden geç Antik Çağ’a gibi uzun bir zaman dilimi içerisinde kullanılmış olduğunu gördük biz bulduğumuz arkeolojik bulgular bunu gösterdi. Yaklaşık 300 yıl boyunca kullanılmış bir mezarlık alanı olduğunu tahmin ediyoruz. İlerleyen çalışmalar sayesinde de bu daha da netleşecektir.
- Nereye kadar gidiyor hocam? Roma döneminin öncesi demiştiniz sanırım?
-
- Alanda yürüttüğümüz çalışmalar sadece toprak altından çıkartmakla kalmıyor. Çıkarılan eserlerin laboratuvar, belgeleme, literatür çalışmalarıyla birlikte tarihlendirme yapılmaktadır., Bu zamana kadar yaptığımız çalışmalar sonucunda nekrolün MÖ 5-4. yüzyıl başlarından- MS. 5. yüzyıla kadar kullanım gördüğünü tespit ettik. Yani uzun süre boyunca kullanılmış bir nekropol alanı olduğunu fark ettik. Daha da kesin bir şey konuşamıyoruz ilerleyen çalışmalarla bu daha da gün yüzüne çıkacaktır.
-
- Tahmininiz var mı yani daha ileriye nereye gidebilir? Roma döneminden önce kimler vardı mesela?
-
- Herakleia Pontika, Klasik Dönemde Roma Dönemi öncesinde güçlü donanması ve ilerleyen ticareti sayesinde çok zengin bir kent. Zaten var olan antik dönemdeki limanları biliyoruz kapalı liman ve açık liman askeri liman ve ticari liman bulunmakta ve çıkan ürettiği amforalarla kendi mührünü basıp ihracat yaptığını biliyoruz antik dönemde. Çok güçlü bir kent çok geniş bir alana yayılmışbir Cumhuriyet. Yani hatta şöyle söyleyebilirim kendi çevresinde Tios, Amastris, Prusiad ad Hypium gibi kentler, Herakleia’ya bağlı koloniler var olarak kurulmuşlardır. Karadeniz’in kuzey sahillerinde de kurulmuş kolonileri ile beraber 41 tane yerleşimi bulunan büyük bir cumhuriyettir. İlerleyen zamanlarda var olan siyasi olaylarla birlikte çok yıkımlar gören kent, Bithynia eyaleti olarak Roma İmparatorluğuna geçmesiyle birlikte Roma imparatorluğunun Anadolu’daki eyaletinde yer almaya başlıyor. Şehirde tarih boyunca kesintisiz yerleşim olduğu için günümüze ulaşmış çok fazla mimari bir kalıntı bulunmamaktadır. Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde devşirme malzeme olarak kullanılmış, ek olarak akabinde zaten var olan taş ocakları kömür ocaklarıyla birlikte örneğin en yakın örnek olarak çalışma yaptığımız alanda 1953 yılından 2009 yılına kadar kullanım görmüş demir yolunun geçmesi alanı fazlasıyla tahrip etmiştir. Böylece kent, sanayi kenti bunun sonucunda da günümüze çok az eserler ulaşabilmektedir.
- Hocam bir akademisyen olarak Ereğli’ye yıllardan beri gelip gidiyorsunuz Ereğli’nin tarihi ile ilgili ne diyebilirsiniz? Belediye binasının eski yerindeki Roma hamamı çıktı biliyorsunuz.
- Zaten bahsettiğiniz alan kentin akropolünde yer almaktadır. Akropol, antik kent planlamasında içerisinde kamu yapılarını ve dini yapıların olduğu ve halkın yaşadığı etrafı surlarla çevrili bir yerleşim alanıdır. Akropol tepesinde mutlaka zamanının getirdiği mimari yapılar vardı mesela sikkeleri üzerinde tapınak betimi bulunmaktadır. Tapınakların betimlendiği bize dini yapılarının var olduğunun göstergesidir. Veya antik kütüphane yapısından bahsediliyor. Antik yazarların bize sunduğu bilgiler ışığında buraya bir kütüphane yapısının yapıldığını bilmekteyiz. Yine de akropol yamacında gün yüzüne çıkmış, bir tiyatro yapısının olduğunu henüz bilmiyoruz fakat arkeolojik verilerle bize yapının var olduğunu gösteriyor. Örneğin Ereğli Müzesi bahçesinde şu anda hali hazırda sergilenen Krispos mezar anıtı bulunmaktadır. Mezardaki yazıttan, Krispos’un pantomim sanatçısı olduğunu öğreniyoruz. Bu da o tarz bir oyunun oynanabileceği bir yapının Herakleia Pontika’da var olduğunu gösterir. Veya yine bir Roma dönemine tarihlenen Herakleia Pontika kent sikkesi üzerinde tiyatro betimi bulunmaktadır. Sikke betimleri üzerinde çok az rastladığımız bir betimdir. Demek ki çok önemli büyük bir yapı olduğunu göstergesidir şehir için. Bir yapı olduğunun göstergesidir. Yine kent sikkeleri üzerinde Cenevizler döneminde tekrar inşa edilmiş deniz fenerinin betimi bulunmaktadır. Sikkeler, aslında bir nevi kendi dönemleri içerisinde propaganda araçlarıdır bir nevi kentlerin kendi reklamını yaptığı araçlardan bir tanesidir. Sikke üzerine de kent için önemli olan mimari yapıları betimlemişlerdir.
- Hocam buradaki çalışmalarınız ne kadar daha devam edecek?
- Acheron Nekropolü kazısından elde edeceğimiz verilere dayanarak Herakleia Pontika’nın Antik Çağ ölü gömme gelenekleri hakkında fikir edinmeyi amaçlamaktayız. Bir diğer amacımız mezar tipleri, kült alanları ve yer seçimi üzerine topografyanın etkisi anlaşılmasınıdır. Bu bağlamda kentin kültürel mirasına kazandırmayı hedeflediğimiz bu çalışmaların uzun vadeli olarak sürmesini istiyoruz.
- Haber: Eyüp Bektaş
